Τσαμαντάς

Ο Τσαμαντάς είναι χωριό του δήμου Φιλιατών στον νομό Θεσπρωτίας της Ηπείρου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 71 κατοίκους.

Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο οικισμός οφείλει την ονομασία του στη βυζαντινή οικογένεια των Τσαμαντούρων που διώχθηκαν από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο. Άλλη θεωρία θέλει την ονομασία να είναι σλαβικής προέλευσης.

Ο Τσαμαντάς βρίσκεται σε απόσταση περίπου 45 χλμ. ΒΑ. από τους Φιλιάτες, στις νότιες παρυφές των Ορέων Τσαμαντά σε υψόμετρο 580 μ. Πρόκειται για ένα ορεινό χωριό, με πολλές πηγές, ο πληθυσμός του οποίου, ασχολούμενος κυρίως με την μικροκτηνοτροφία και ελάχιστα με τη γεωργία. Εκκλησιαστικά υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας και η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου.

Κατά το β΄ μισό του 18ου αιώνα, μετά από ενέργειες του μοναχού Κυπριανού, ιδρύθηκε στον Τσαμαντά κοινό ελληνικό σχολείο. Φαίνεται ότι σχολείο στον Τσαμαντά λειτουργούσε από παλαιότερα. Ο Κυπριανός επισκεύασε το σχολείο. Αναφέρεται ύπαρξη σφραγίδας που χρονολογείται από το 1615 στο σημείο που λειτουργούσε το ιεροδιδασκαλείο (εντός του μοναστηριού της Καμίτσανης) που είχε εγχάραξη “Ιεροδιδασκαλείο Αγίου Γεωργίου Καμιτσάνης- Τσαμαντά 1615”.

Κάτοικοι του Τσαμαντά συμμετείχαν ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821[6]. Με βάση την έκθεση που σύνταξε ο πρωτοσύγκελος Δέρκων Ναθαναήλ, το 1874 κατοικούσαν στον Τσαμαντά 180 οικογένειες. Επιπλέον, ο οικισμός διατηρούσε ελληνικό κοινό σχολείο με 45 μαθητές. Σύμφωνα με τον Βασίλειο Ζώτο, την ίδια περίοδο στον Τσαμαντά ζούσαν 2000 άτομα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 λειτουργούσε δημοτική σχολή με έναν δάσκαλο και έναν βοηθό, όπου φοιτούσαν γύρω στους 90 μαθητές. Σύμφωνα με οθωμανική απογραφή του 1895, είχε 1288 κατοίκους (650 άνδρες και 638 γυναίκες) που ήταν κατανεμημένοι σε 227 φορολογικούς χανέδες. Κατά τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ού, μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού εγκατέλειπε τον οικισμό προκειμένου να ασχοληθεί με το εμπόριο, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό μετανάστευσε στις ΗΠΑ όπου το 1908 ιδρύθηκε σύλλογος αποδήμων και δευτερευόντως στην Αυστραλία. Μετά την απελευθέρωση της περιοχής από τον ελληνικό στρατό και σύμφωνα με την απογραφή του 1940 αριθμούσε 1147 κατοίκους. Κατά τον Εμφύλιο πόλεμο, ο Τσαμαντάς περιήλθε για ένα διάστημα στην κατοχή των ανταρτών του ΔΣΕ, οι οποίοι προχώρησαν σε υποχρεωτική στρατολόγηση. Μεταπολεμικά το 1951 αριθμούσε 491 κατοίκους, ενώ το 2011 μόλις 71.

Διοικητικά, ο Τσαμαντάς ανήκε παλαιότερα στην άλλοτε επαρχία Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας. Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας αποτελούσε έδρα κοινότητας του δήμου Φιλιατών. Από την 1η Ιανουαρίου 2011 αποτελεί ιδία έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Φιλιατών, του ομώνυμου δήμου.